Nationale Dag met Aandacht voor Sterven (NL)

Op 24 mei 2023 is het in Nederland de Nationale Dag met Aandacht voor Sterven.

Na een beetje twijfelen, besloot ik deze dag in mijn dierenblog- kalender te zetten.

Met aandacht voor sterven en overlijden van onze huisdieren.

Wat is sterven?

Er is een onderscheid tussen doodgaan, overlijden en sterven.

Overlijden heeft betrekking op de geestelijke toestand, het ‘oversteken’ naar een andere wereld. Het is formeler dan ‘doodgaan’ Doodgaan is het proces van levend naar levenloosheid en wordt vooral voor dieren en planten gebruikt. Tegenwoordig wordt voor dieren ook veel ‘overlijden’ gebruikt, omdat we onze dieren als gezinsleden beschouwen. Sterven heeft betrekking op de lichamelijke toestand. Het betekent letterlijk ‘verstijven’ of ‘stijf worden’.

Het verwonderde me toen ik las dat onze noorderburen een Nationale Dag met Aandacht voor Sterven hadden; het verstijven, de wijzigingen van de lichamelijke toestand van een mens/dier, de vergankelijkheid van ons lichaam.

Maar heeft de mens geen moeite met ‘vergankelijkheid’ in het algemeen te aanvaarden?

Tijd voor afscheid

Baasjes van senioren en/of terminaal zieke diertjes, doen al het nodige om hun viervoeter hem/haar tot de laatste snik een zo comfortabel mogelijk leven te bieden.

In het geval van een oudje zie je dan dikwijls een mager, bibberend wezen, staar aan de ogen, hardhorend (in het beste geval), een doffe vacht, tandloos en zo meer. In de meeste gevallen hebben deze senioren ook een of meerdere ouderdomsaandoeningen zoals artrose, reuma, hartklachten, diabetes, nierproblemen, dementie,… Ze krijgen dan medicatie en eventueel pijnstilling, en/of supplementen. Maar zo’n diertje dat stilaan naar de Eeuwige Jachtvelden aan het opstijgen is, blijft een triestig aanzien.

Het sterven kan een lang durend proces zijn, maar het kan ook snel gaan. Dat is het onvoorspelbare aan oud worden.

De terminale (kanker)patiëntjes bewandelen zowat dezelfde weg. Misschien dat ze meer medicatie moeten innemen en meer naar de dierenarts of dierenkliniek moeten, er kunnen ernstige en onprettige bijwerkingen zijn van de behandelingen. Maar in de meeste gevallen kan er een ‘tijd’  opgezet worden. Je hebt alle tijd om afscheid te nemen.

Hoe onvoorspelbaar het moment van doodgaan of overlijden ook is, aan het punt van definitief afscheid nemen denk je niet. Dat wil je niet. je wil blijven ‘oefenen’. Het overlijden lijkt onwezenlijk in onze mindset. Alsof overlijden ergens op een onbereikbaar punt in de toekomst ligt. Alsof dit recht evenredig in tijd mee verschuift met het nu.

Hoe zit het echt met ‘tijd om afscheid te nemen’?

In welke omstandigheid ook: het lijkt erop dat wij mensen de dood van een mens of dier nauwelijks of moeilijk kunnen plaatsen. Nochtans is het een evident natuurlijk proces. En hoe je het ook draait of keert: het sterfproces begint al bij de geboorte.

Het antwoord op de vraag of dit een negatieve of realistische benadering is, laat ik in het midden.

Het belangrijkste in het sterfproces en het overlijden van je huisdier en/of mens als het over tijd gaat, is het rouwproces. Je mag rouwen, zo lang nodig is. Ook al is dit een eeuwigheid.

Waarom kunnen we de dood moeilijk plaatsen?

Misschien is het de angst voor het verdriet dat hierop volgt? Of is het uit egoïsme dat we de neiging hebben om het overlijden uit te stellen ook wil dat zeggen dat het dier daardoor lijdt? Zou het ook kunnen dat religie in het verleden er zo ingestampt zit dat we een aversie hebben van de dood?

Of is het puur ons overlevingsinstinct – we zijn ook zoogdieren! -dat gecombineerd is met ons vermogen om logisch te denken, te redeneren?

Ik ben geen wetenschapper of doorwinterde psychiater of psycholoog om een passend antwoord te geven op deze vragen. Maar het staat wel vast dat we het punt van overlijden steeds trachten uit te stellen. Ook al wil dit zeggen dat het proces van sterven – lichamelijke aftakeling die dikwijls pijnlijk is – reeds lang gaande is en in een vergevorderd stadium is. De mens of het dier is in wezen aan het lijden.

In de praktijk

Zelf heb ik al 30 jaar huisdieren. Ik hoopte altijd dat ik het ‘geluk’ mocht hebben om ze op een ochtend levenloos te vinden ergens in huis. Het liefst op de zetel op hun eigen slaapplek.

Dat is nooit gebeurd.

Tokepie was ons jongste katje van zes jaar. Op een bepaald moment kon Tokepie niet meer op onze schoot springen. Ze bleek leukemie te hebben en de dierenarts gaf haar nog 6 maanden, MET medicatie. Medicatie die de symptomen onderdrukt maar de ziekte niet doet verdwijnen. Ik dacht: ‘Zes maanden, dan kunnen we rustig afscheid nemen’.

De dag voor haar overlijden was het zonnig warm weer. Ze heeft een hele tijd op de trap buiten gezeten en genoten van de zonnestralen. Dat beeld, dat mooie geruststellende beeld, daar hou ik me aan vast.

’s Anderendaags was het een ander verhaal. De medicatie werkte – zoals voorspeld door de dierenarts – plots niet meer. Tokepie vloog door huis, wrong zich uit angst onder de keukenkast, had schrik van mij, van elk klein geluidje, herkende de andere katten niet meer. We hebben haar die dag laten inslapen. Niet met plezier, maar met heel veel tranen.

Hoewel we zes maanden de tijd hadden om afscheid te nemen, hebben we dat in realiteit maar 1 keer tien minuten kunnen doen.

Want ook in deze situatie lijkt het alsof de dood ergens in een onbereikbare toekomst ligt en dat je het punt van heengaan recht evenredig verschuift zoals het ‘nu’ verschuift.

Onze andere kat Muis was 17 en nierpatiënt. Uiteindelijk hebben we hem ook laten inslapen omdat hij al enkele dagen constant sliep en bijna niet meer at. We hoopten elke minuut dat hij plots beter zou worden of dat hij ineens zou stoppen met leven. Je verschuift het punt van overlijden recht evenredig met de tijd ‘nu’.

Tot hij wegkroop achter de diepvries. We hebben hem laten inslapen omdat hij echt lag weg te kwijnen. Hij was op dat moment een doodsstrijd aan uitvechten die hij uiteindelijk toch zou verliezen.

Dit was toen. Bij Tokepie had ik gezworen, indien de diagnose van ongeneeslijke leukemie ooit nog gesteld worden, de beslissing te nemen het dier te laten over-lijden (euthanasie). Hoeveel angst moet het katje gehad hebben toen de medicatie niet meer werkte? Zou ze pijn gehad hebben?

Enkele jaren later hebben we Muis gehad. Ook daar hebben we het sterfproces hoopvol aanschouwd. En hebben we dezelfde vragen gesteld.

Het besef dat het sterfproces in beide gevallen gewoon doorging. Dat het uitstellen van het overlijden veel onnodig leed aan het diertje – en ook aan onszelf als machteloze toeschouwers – gebracht heeft.

De vraag in deze materie is: is het laten lijden in een vergevorderd sterfproces gerechtvaardigd?

Bron: neerlandistiek.nl : verschil tussen sterven, doodgaan en overlijden