Oktober: maand van de geschiedenis

1. Inleiding

Afgelopen jaar is deze groep – de boeren – erg veel in beeld gekomen. Een storm tegen de boeren, gesteund en aangesterkt door de media. Een gevecht over klimaatverandering dat hoofdzakelijk en bijna uitsluitend de schuld lijkt te zijn van de landbouwers. Tenminste in Europa.

Het is niet de eerste keer dat boeren in de belangstelling staan of aan de wieg staan van veranderingen en/of uitvindingen die een (positieve) impact gehad hebben op ons leven en welzijn. En het is ook niet de eerste keer dat de landbouwers van hun land en erf gejaagd worden onder het mom van een reden die de echte reden verbergt omdat er anderen  zijn – met meer invloed –  die hier voordeel uit halen.

Beknopte geschiedenisverhalen van enkele boer-gerelateerde onderwerpen.

2. Ontstaan van de boerenstiel

‘Het verhaal van Vlaanderen’

De storm over subsidies

Het begint met ‘Het verhaal van Vlaanderen’ van Tom Waes. Ook hij kwam met het -toch wel interessante programma – in een stormpje terecht dat ging over het woord ‘Vlaanderen’ en subsidies. Waarom het eigenlijk ‘België ‘ had moeten zijn en waarom dit programma dan subsidies ontving.  

Tom Waes is niet direct mijn lievelingspresentator, maar ‘k had nu bij al die kritiek toch mijn bedenkingen. Want de hoek waar de kritiek van kwam, zij houden maar liefst 4 regeringen – Vlaams, Waals, Duits en federaal – en een koningshuis dat niets in de pap te roeren heeft, in stand op een in een piepklein landje. Een landje dat qua oppervlakte en inwonersaantal vergelijkbaar is met New York. New York dat bestuurd wordt door een burgemeester! Waarom niet 1 regering voor alle Belgen?

Uiteindelijk ging die storm ook liggen toen men merkte dat de scholen ook hun voordeel konden halen uit dit programma.

De geschiedenis van de mens

Uit ‘Het verhaal van Vlaanderen’ blijkt dat de mens 35000 jaar honkvast was en vooral gejaagd en verzameld heeft. De aarde werd bijgevolg niet vertrappeld en bezoedeld door mensenvoeten.  

Vanaf het moment dat de mens zich over de wereld gaan bewegen is en zich ook ergens vestigde, is de boerenstiel ontstaan. Men kon overleven op verplaatsing, doordat er elders andere beplanting groeide, maar ook was men er achter gekomen dat men zaden ergens anders kon laten groeien. Zonder boeren hadden we waarschijnlijk nog gejaagd achter wild. Maar zonder boeren waren we waarschijnlijk niet met zovelen geweest en had de aarde misschien nog niet zo bezoedeld geweest. Wie weet, het zijn gissingen en aannames.

Dat dorpen ontstonden daar waar boeren gewas- en veeteelt deden om de hongerige monden te spijzen, leidt geen twijfel. Maar de handel met als doel een economie op te starten, daar twijfel ik aan of de boer daar de grondlegger van is.

‘De transformatie van de Aarde’

Peter Frankopan – historicus en ook auteur van de zijderoutes – geeft ons in zijn lijvig boek ‘De transformatie van de aarde’ een gelijkaardig beeld. Meer nog: als je met dieptegang leest, kan je alleen maar tot de conclusie komen dat de mens een intelligent of sluw, agressief wezen is dat zich oppermachtig voelt.  En dat hebzucht en macht aan het begin van het verval lagen. Net zoals Tom Waes komt hij ook tot de conclusie dat wij samen met de Neanderthalers geleefd hebben. De Homo Sapiens, wij dus, zijn de enige Homo’s die van de 4 overgebleven zijn. Als we andere 3 soorten kunnen uitschakelen of overleven wijst dit op een sterk ras of een agressief-assertief ras. Ook een intelligente soort, want je moet toch strategieën kunnen uitdokteren.

Zijn boeren de baas(is)?

Boeren liggen – als we kort door de bocht willen gaan – aan de basis van onze huidige manier leven. Het concept, de opbouw van ons systeem, de constructie … .Ons ‘luie leventje’, ons ‘gemakkelijk leven’, … . Want jagen om te overleven zonder een garantie dat je die dag eten hebt,  hoeven we niet meer te doen; mogen we ook niet meer doen (ook niet wanneer we in armoede leven , vanwege wetgevingen rond jacht en dierenwelzijn).

Het kapitalisme, uitbuiting, hebzucht en macht: daar heb ik sterk mijn twijfels over dat dat ooit door de boeren beoogd is geweest. Zelf zijn ze meermaals slachtoffer geweest van het kapitalisme. Gaan we nu dezelfde toer op?

3. De Grote Depressie en Dust Bowl

In John Steinbecks meesterwerk ‘Druiven der gramschap’ klaagt de auteur het staalharde kapitalisme aan dat begin jaren 1900 in Amerika de scepter zwaaide.

Oorzaak Grote Depressie

In de jaren 1929 was er in Amerika de Grote Depressie ten gevolge van de val van de Beurs van Wallstreet. De wortels van deze Krach waren te vinden in  WO1. In Europa viel de productie van graan stil doordat het merendeel boeren in de loopgraven stonden. Amerika was toen nog neutraal en de vraag naar granen nam daar toe. Boeren investeerden in machines en leenden, banken moedigden lenen aan.  In 1924 leende Amerika geld aan Duitsland om de economie daar draaiende te houden. Maar de terugbetalingen verliepen moeizaam met als logisch gevolg dat de Amerikaanse banken in geldproblemen kwamen.

Het verhaal van Joad, de boerenfamilie

Daarbovenop was er in de staten Oklahoma, Kansas en Arkansas de Dust Bowl. Dit was een periode van een aanslepende droogte waarbij het jarenlang niet of nauwelijks regende. In deze staten waren toch behoorlijk wat landbouwers. Gewassen hebben water nodig; geen regen = mislukte of geen oogsten = geen inkomsten.

Deze landbouwers waren meestal pachters. Gezien de stijgende rentes, de grote leningen die men had lopen (aangemoedigd door de banken), het leven dat duurder werd, de jarenlange mislukte oogsten  door de Dust Bowl namen de banken boerderijen en bezittingen in beslag, zonder verpinken. Boerenfamilies werden letterlijk weggejaagd van hun land en huis.

Veel landbouwers ontvluchtten hun staat en gingen naar Californië. Er werd hun verteld dat daar overvloedig werk was in de druiven- , sinaasappelen- en katoenpluk en dat het een Beloofde Land zou zijn. Boerenfamilies trokken langs de beroemde route 66 naar Californië.

Eens daar bleek van het Beloofde Land en Goede Leven geen spaander meer heel. Werk was nauwelijks te vinden en de inwijkelingen werden overal weggejaagd. Behalve in een kamp van de regering, waar water, toiletten, douches en zelfs dansavonden waren.

Steinbeck beschrijft hoe de boeren rondtrekken op zoek naar werk dat er niet is, uitgebuit worden door de eigenaars van katoenvelden, sinaasappel- en druivenkwekerijen,  … Arbeiders tegen mekaar uitgespeeld werden zodat men werkte voor minder en minder geld en de werkgever rijker werd.  Dat de vluchtende of opgejaagde boerenfamilies in erbarmelijke omstandigheden overleefden en geen hulp kregen van de overheid.

Het herstel

Met Roosevelt als president is deze erbarmelijke en onmenselijke situatie wel verbeterd. Het grote economisch herstel kwam er pas na WO2.

Dit boek is ook verfilmd in 1930 en is nog te bekijken (DVD, You Tube, …) ‘The grapes of Wrath’

4. Teflon, PFAS en een veehouder in Parkersburg (West Virginia)

Het beruchte PFAS dossier van 3M is vrij recent en heeft heel wat stof doen opwaaien en duidelijkheid gebracht. In die zien: er is vanalles boven water gekomen dat jarenlang onder de radar is gebleven. Dit dossier is opzienbarend, maar het is niet het eerste.

Het allereerste juridische dossier is opgestart door een … veeboer!

DuPont Chemicals: historiek

We gaan terug in de tijd en vliegen naar Amerika naar de staat West Virginia. De firma DuPont Chemicals is daar gevestigd sinds 1802. Het bedrijf werd opgericht door 3 neven die de nasleep van de Franse Revolutie ontvlucht zijn. DuPont fabriceerde aanvankelijk buskruit. Ze breidden uit met productie van synthetische vezels, bouwmaterialen, chemische producten voor industrie en landbouw, … .

In 1951 start DuPont met productie van Teflon. In 1961 wist men dat Teflon toxisch was. Teflon bevat nl. PFOA (PFAS is een verzamelnaam voor PFOS Perfluoroctaansulfonaten en PFOA Perfluoroctaanzuur). En jaren 1970 werd hierover gecommuniceerd, ook naar 3 M toe.

Door marketing werden de Teflonpannen bekender en ging de productie omhoog.

Jaren 80, koopt DuPont van hun buurman Wilbur Tennant in Parkersburg – een veehouder – een stuk grond van hem om dit als stortplaats in te nemen voor niet gevaarlijk afval. Dit stukje grond bevat een baai (of inham) die uitmondt in de Ohio Rivier.

In 1981 baarden vrouwen die werkten of gewerkt hadden bij DuPont baby’s met afwijkingen. DuPont besliste daarop dat er geen vrouwen meer tewerktgesteld konden worden.

In 1984 was het resultaat van een drinkwatermonitoring dat er een grote hoeveelheid PFOA in zat. Maar de hoeveelheid PFOA verminderen in het productieproces was economisch niet haalbaar stelde DuPont.

In 1989 vielen er veel doden te betreuren door leukemie bij de (ex-) werknemers van DuPont.

De start van een juridisch proces

De veehouder Wilbur Tennant in Parkersburg vond op zijn land toch een buitensporig aantal dode runderen. Hij contacteerde daarop (1998) de advocaat Rob Bilott die na twijfelen deze zaak tot op het bot doorzocht heeft.

Het is dankzij deze ‘boer’ – voor de liefde voor zijn runderen en dankzij zijn lef – dat er toch enige gerechtigheid is geschied.

De film ‘Dark Waters’ uit 2019 geeft het hele verhaal.

5. Diergeneeskunde oorsprong van humane geneeskunde en vaccins

Hoewel de Egyptenaren al een beetje kennis hadden van het menselijk lichaam door het balsemen van doden, heeft de echte anatomische kennis van het menselijk lichaam lang op zich laten wachten.

De oorsprong van de humane geneeskunde ligt in de dierengeneeskunde. Om specifieker te zijn in de veeartsenij.

Boeren hielden runderen, paarden, varkens, … als voedsel maar waren ook nutsdieren. Denk maar aan ossen en paarden die de ploeg moesten trekken.

Het was voor de boer belangrijk dat zijn dieren goed verzorgd werden.

De veeartsen deden anatomische ontledingen op kadavers en brachten deze anatomie over op de mens. Dit waren de eerste handelingen naar de humane geneeskunde toe.

Ook naar vaccins staan dieren en hun boeren aan de basis.

Door de pokken vielen er toch vele doden te betreuren. Deze ziekte werd veroorzaakt door het Variolavirus en had uitwerking op de luchtwegen. Men werd hier heel ziek van en kon ook overlijden. Mary Wortley Montagnu behandelde deze ziekte door variolatie. Dit houdt in dat er een minder zware vorm van de besmetting op de huid werd aangebracht. Het ziektebeeld werd minder ernstig in bepaalde gevallen, maar de dodelijke vorm bleef toch nog bestaan.

De Britse arts Jenner Edward, vond het boerenverhaal van de koepokken (virale infectie met weinig gevolgen. De koe kreeg blaasjes op haar uier en dat was het) best wel interessant. Dit boerenverhaal stelde dat als men koepokken had gehad, je geen pokken meer zou krijgen. Het was een rare theorie die tijd en zeker uit de mond van een boer. Melkmeisjes, knechten, boerenzoons, boeren zelf kwamen door het handmatig melken met hun huid in contact met de blaasjes die besmet waren met het virus.

Toen een besmet melkmeisje bij hem op consult ging, wilde hij zijn theorie best eens uittesten. Op de zoon van zijn tuinman deed hij besmet blaasjesvocht van het melkmeisje op de jongen zijn huid. Zijn theorie bleek te werken. Deze ‘nieuwe’ techniek noemde ‘innoculatie met vaccinia’. Later dus gewoon vaccin.

6. Geschiedenis: herhaling & rechtsomkeer

Het is een gezegde dat geschiedenis zich herhaalt. De meest opvallende herhalingen zijn te vinden in de modetrends. Oude mode, bijv. brede pijpen, grote ruiten, korte of lange rokken, die een klein beetje aangepast wordt aan de huidige tijd maar die dan terug mode wordt.

‘In het verhaal van Vlaanderen’ en ook in het boek ‘De transformatie van de Aarde’ viel me op hoeveel herhalingen we al gehad hebben. Daarom niet altijd in dezelfde vorm, maar de essentie komt wel steeds terug. Bankencrisissen, oorlogen, het achterhouden van informatie omwille van economische doeleinden en ten nadele van de gezondheid, … Het is voor de mens moeilijk om te leren of de mens is hardleers.

Dan zijn er nog geschiedenissen die eerst vooruit bewegen en nadien achteruit. Herhalingen bewegen zich steeds vooruit. Ik denk hierbij specifiek aan de dierengeneeskunde. De humane geneeskunde kent zijn oorsprong in de dierengeneeskunde. Na een lange tijd merken we dat er nu behandelingen voor dieren gebruikt worden die eigenlijk zijn oorsprong vinden in de humane geneeskunde. Ik denk daarbij aan acupunctuur, acupressuur, prothesen, … .

De geschiedenis in de andere richting.

7. Zelf ideetje rond de maand van de geschiedenis?

Heb je zelf nog een geschiedenis wat gerelateerd is aan dieren, boeren, geneeskunde, … . Mail me gerust en dan zet ik het bij op mijn website (of een link)

Uiteraard wordt jouw naam vermeld (ik hoef niet met de pluimen gaan te lopen.)